👨⚕️ ThS.BS Trần Hữu Hiền
• Tốt nghiệp bằng DIU Đại học Corse – Cộng hòa Pháp
– Tu nghiệp tại bệnh viện King’s College Hospital Luân Đôn Anh Quốc
• Thành viên Hội Nghiên Cứu Gan Châu Âu (EASL)
Trong thời gian tu nghiệp tại Luân Đôn và quá trình điều trị cho nhiều bệnh nhân tăng men gan, xơ gan và ung thư gan. BS Hiền đã đúc kết được 10 nguyên nhân gây tăng men gan có thể phòng tránh được:
1. Tiêu thụ rượu quá mức: Rượu là kẻ thù thầm lặng của gan, gây ra tình trạng viêm và tích tụ chất béo, dẫn đến tăng men gan và tiến triển thành xơ gan nếu kéo dài. Các nghiên cứu cho thấy, rượu là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh gan ở Anh, với hơn 1,9 triệu người uống ở mức hại, làm tăng gánh nặng bệnh tật toàn cầu. Hơn nữa, phân tích toàn cầu về gánh nặng xơ gan chỉ ra rằng rượu chiếm tỷ lệ lớn trong các trường hợp có thể phòng ngừa thông qua giáo dục và chính sách hạn chế.
2. Béo phì và hội chứng chuyển hóa: Béo phì không chỉ là vấn đề thẩm mỹ mà là một đại dịch âm thầm tấn công gan, gây tích tụ mỡ dẫn đến bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD), làm tăng men gan lên gấp đôi hoặc hơn. Với kinh nghiệm của tôi, việc giảm cân 5-10% trọng lượng cơ thể có thể đảo ngược tình trạng này, nhấn mạnh vai trò của chế độ ăn cân bằng và tập luyện. Nghiên cứu chỉ ra rằng sự thiếu hụt JNK1 ở tế bào gan có thể ngăn ngừa tích tụ mỡ, nhưng béo phì làm trầm trọng hóa insulin resistance, tăng nguy cơ. Ngoài ra, sự gia tăng béo phì ở thế hệ trẻ đang làm trầm trọng hóa bệnh gan, đòi hỏi can thiệp sớm để bảo vệ thế hệ tương lai.
3. Chế độ ăn giàu chất béo và đường: Một chế độ ăn thừa calo từ chất béo bão hòa và đường fructose không chỉ nuôi dưỡng béo phì mà còn trực tiếp gây viêm gan, tăng men gan thông qua cơ chế tích tụ lipid. Tôi thường khuyên bệnh nhân rằng: hạn chế chế độ ăn giảm đường hấp thu nhanh, vì gan không phải là kho chứa vô hạn.
4. Quá liều thuốc giảm đau như acetaminophen: Acetaminophen, dù phổ biến, lại là thủ phạm gây tổn thương gan cấp tính khi lạm dụng, dẫn đến tăng men gan đột ngột và thậm chí suy gan. Với kinh nghiệm lâm sàng, tôi nhấn mạnh việc tuân thủ liều lượng dưới 4g/ngày và tránh kết hợp với rượu. Nghiên cứu về suy gan cấp cho thấy các trường hợp tiến triển chậm thường do thuốc gây ra, có thể nhầm lẫn với bệnh gan mạn tính, nhưng hoàn toàn tránh được.
5. Nhiễm virus viêm gan B: Virus viêm gan B (HBV) lây lan qua đường máu hoặc tình dục, gây viêm gan mạn tính và tăng men gan, nhưng vaccine đã thay đổi cục diện. Tiêm vaccine giúp ngăn ngừa hàng triệu ca bệnh, nhấn mạnh tầm quan trọng của tiêm chủng toàn dân. Các analog nucleoside mạnh có thể thay thế immunoglobulin để ngăn ngừa tái phát sau ghép gan.
6. Nhiễm virus viêm gan C: Tương tự HBV, virus viêm gan C (HCV) gây tăng men gan mạn tính qua đường máu, nhưng các hành vi an toàn như sử dụng kim sạch và sàng lọc máu có thể loại bỏ rủi ro. Điều trị nhờ thuốc kháng virus trực tiếp có thể khỏi bênh viêm gan C hoàn toàn, nhưng phòng ngừa vẫn là ưu tiên. Phân tích gánh nặng xơ gan toàn cầu cho thấy HCV là nguyên nhân lớn, nhưng có thể phòng ngừa thông qua giáo dục và kiểm soát.
7. Tiếp xúc với hóa chất độc hại: Các hóa chất công nghiệp như dung môi hoặc thuốc trừ sâu có thể gây tổn thương gan, tăng men gan qua cơ chế độc tính trực tiếp. Kinh nghiệm của tôi với bệnh nhân lao động cho thấy bảo hộ lao động là chìa khóa, tránh tiếp xúc không cần thiết.
8. Hút thuốc lá: Hút thuốc không chỉ hại phổi mà còn làm trầm trọng hóa tổn thương gan, tăng men gan qua stress oxy hóa và viêm. Tôi thường khuyên bệnh nhân bỏ thuốc để giảm nguy cơ, vì gan vốn đã chịu gánh nặng từ các yếu tố khác. Các nghiên cứu gián tiếp về bệnh gan liên quan đến viêm hệ thống cho thấy CRP tăng ở xơ gan, và hút thuốc góp phần, nhưng cai nghiện là biện pháp phòng ngừa hiệu quả.
9. Sử dụng thảo dược và thực phẩm bổ sung không kiểm soát: Nhiều thảo dược được cho là “tự nhiên” lại chứa độc tố gây tăng men gan, như kava hoặc green tea extract ở liều cao. Với kinh nghiệm, tôi cảnh báo bệnh nhân kiểm tra nguồn gốc và tham khảo bác sĩ.
10. Lối sống ít vận động: Thiếu tập luyện dẫn đến tích tụ mỡ gan, tăng men gan qua cơ chế kháng insulin. Tôi luôn khuyến khích 150 phút tập luyện hàng tuần, vì gan cần sự kích thích để trao đổi chất hiệu quả. Liên quan đến NAFLD, nghiên cứu cho thấy probiotic và thay đổi lối sống có thể chống lại tích tụ mỡ, nhấn mạnh vận động là yếu tố phòng ngừa cốt lõi.
