ThS.BS Trần Hữu Hiền
• Tốt nghiệp bằng DIU Đại học Corse – Cộng hòa Pháp
– Tu nghiệp tại bệnh viện King’s College Hospital Luân Đôn Anh Quốc
• Thành viên Hội Nghiên Cứu Gan Châu Âu (EASL)
📖 Cuốn sách Orang-Outang, sive Homo Sylvestris: or, The Anatomy of a Pygmie Compared with that of a Monkey, an Ape, and a Man được xuất bản vào năm 1699 tại London bởi Edward Tyson là một tác phẩm khoa học mang tính cách mạng trong lịch sử. Cuốn sách bắt nguồn từ cuộc mổ xẻ thực tế một con tinh tinh non được mang từ Angola đến Anh, nơi nó qua đời sau vài tháng. Với 108 trang chi tiết, Tyson mô tả giải phẫu tinh tinh, so sánh cấu trúc cơ thể của nó với khỉ, vượn và con người, đặc biệt nhấn mạnh đến não bộ, xương chậu và các đặc điểm tương đồng cũng như khác biệt. Phần phụ lục là một bài luận triết học-ngữ học, giải mã các sinh vật huyền thoại cổ đại như pygmies (người lùn), cynocephali (người đầu chó), satyrs (thần dê) và sphinges (nhân sư), kết luận rằng chúng thực chất là các loài linh trưởng chứ không phải con người như truyền thuyết. Được minh họa bằng các bản vẽ giải phẫu tinh xảo, cuốn sách không chỉ là tài liệu khoa học mà còn là kỷ vật lịch sử, với bộ xương tinh tinh vẫn được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên London ngày nay.
🌍 Trong bối cảnh khoa học thế kỷ 17 đang chuyển mình từ tư duy thần học sang thực nghiệm, tác phẩm của Tyson mang ý nghĩa vượt thời đại. Đây là lần đầu tiên một con linh trưởng được nghiên cứu kỹ lưỡng tại châu Âu, và kết quả của ông đã thách thức quan niệm truyền thống về “chuỗi sinh vật vĩ đại” – nơi con người được xem là hoàn toàn tách biệt với động vật. Với sự hỗ trợ của Hội Hoàng gia Anh (Royal Society), cuốn sách nhanh chóng trở thành tài liệu tham khảo quan trọng, ảnh hưởng đến các nhà khoa học sau này như Carl Linnaeus (cha đẻ phân loại học) và Charles Darwin (cha đẻ thuyết tiến hóa). Dù ban đầu hiếm và ít được tái bản, đến năm 1966, nó được xuất bản lại với phần giới thiệu của Ashley Montagu, giúp lan tỏa giá trị khoa học đến công chúng rộng rãi hơn. Tyson được tôn vinh là “cha đẻ của giải phẫu học so sánh” và “cha đẻ của linh trưởng học”, đặt nền móng cho nhiều lĩnh vực như sinh học, nhân chủng học và y học.
🧠 Edward Tyson (1650-1708), tác giả của cuốn sách, là một bác sĩ và nhà khoa học xuất sắc thời kỳ đầu của khoa học hiện đại. Sinh ra tại Bristol trong gia đình thương nhân, ông học y tại Đại học Oxford, sau đó chuyển đến London làm việc tại Gresham College và Bệnh viện Bethlehem (Bedlam). Với vai trò Fellow của Royal Society từ năm 1679 và Tiến sĩ Y khoa từ Cambridge năm 1680, Tyson đã xuất bản nhiều nghiên cứu nổi bật về giải phẫu động vật như cá heo, rắn đuôi chuông, giun sán và opossum trước khi hoàn thành công trình về tinh tinh. Cuộc đời ông khép lại năm 1708 do bệnh tật, nhưng di sản để lại – đặc biệt là cuốn Orang-Outang – vẫn là cột mốc quan trọng. Nó không chỉ chứng minh mối liên hệ giữa người và linh trưởng mà còn mở ra con đường cho các lý thuyết tiến hóa sau này, góp phần thay đổi cách nhân loại nhìn nhận vị trí của mình trong thế giới tự nhiên.
