ThS BS Trần Hữu Hiền
Tiểu sử 3 nhà khoa học:
Mary E. Brunkow, sinh năm 1961. Tiến sĩ từ Đại học Princeton, Princeton, Hoa Kỳ. Quản lý Chương trình Cao cấp tại Viện Sinh học Hệ thống, Seattle, Hoa Kỳ.
Fred Ramsdell, sinh năm 1960. Tiến sĩ năm 1987 từ Đại học California, Los Angeles, Hoa Kỳ. Cố vấn Khoa học, Sonoma Biotherapeutics, San Francisco, Hoa Kỳ.
Shimon Sakaguchi, sinh năm 1951. Bằng M.D. năm 1976 và Ph.D. năm 1983 từ Đại học Kyoto, Nhật Bản. Giáo sư Xuất sắc tại Trung tâm Nghiên cứu Tiên phong Miễn dịch học, Đại học Osaka, Nhật Bản.
Hệ miễn dịch của cơ thể con người là một kiệt tác của sự tiến hóa, bảo vệ chúng ta khỏi hàng ngàn loại vi khuẩn, virus và các mối đe dọa khác hàng ngày. Tuy nhiên, hệ miễn dịch này phải được kiểm soát chặt chẽ để tránh tấn công nhầm vào chính các cơ quan và mô của cơ thể. Giải Nobel Y học năm 2025 đã được trao cho ba nhà khoa học: Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi, nhờ những phát hiện đột phá của họ về cơ chế “dung nạp miễn dịch ngoại vi” – một quá trình giúp hệ miễn dịch duy trì sự cân bằng, ngăn chặn các cuộc tấn công tự thân.
Trước đây, các nhà khoa học nghĩ rằng hệ miễn dịch chủ yếu học cách phân biệt “kẻ thù” và “bạn” qua quá trình trưởng thành của tế bào T trong tuyến ức, gọi là dung nạp trung ương. Trong quá trình này, các tế bào T nhận diện protein của chính cơ thể sẽ bị loại bỏ. Nhưng thực tế phức tạp hơn nhiều. Vào những năm 1980, Shimon Sakaguchi, một nhà nghiên cứu Nhật Bản, đã nghi ngờ rằng phải có một “người gác cổng” khác ngoài tuyến ức để kiểm soát các tế bào T “trốn thoát”. Qua các thí nghiệm trên chuột, ông phát hiện ra một loại tế bào T đặc biệt mang protein CD4 và CD25, có khả năng kìm hãm các tế bào T khác, ngăn chúng tấn công mô lành mạnh. Ông gọi chúng là tế bào T điều hòa – những “lính gác” của hệ miễn dịch.
Song, cộng đồng khoa học lúc bấy giờ vẫn hoài nghi. Phải đến những năm 1990, Mary Brunkow và Fred Ramsdell, làm việc tại một công ty công nghệ sinh học ở Mỹ, mới cung cấp bằng chứng thuyết phục. Họ nghiên cứu một dòng chuột đột biến gọi là “scurfy”, nơi hệ miễn dịch nổi loạn, tấn công chính cơ thể dẫn đến tử vong sớm. Sau nhiều năm miệt mài, họ tìm ra gen đột biến Foxp3 trên nhiễm sắc thể X, gen này kiểm soát sự phát triển của tế bào T điều hòa. Phát hiện này không chỉ giải thích bệnh ở chuột mà còn liên kết với một bệnh tự miễn hiếm gặp ở người gọi là IPEX, nơi đột biến FOXP3 gây ra tình trạng tương tự.
Nhờ những khám phá này, chúng ta hiểu rõ hơn về “dung nạp miễn dịch ngoại vi” – cơ chế bổ sung cho dung nạp trung ương, giúp hệ miễn dịch “tắt” sau khi tiêu diệt kẻ xâm nhập và tránh phản ứng quá mức. Ý nghĩa của giải thưởng nằm ở việc mở ra một lĩnh vực nghiên cứu mới, dẫn đến các liệu pháp điều trị đầy hứa hẹn. Ví dụ, trong ung thư, tế bào T điều hòa có thể “che chắn” cho khối u, nên các nhà khoa học đang thử cách loại bỏ chúng để hệ miễn dịch tấn công ung thư hiệu quả hơn. Ngược lại, với bệnh tự miễn như lupus hay viêm khớp, họ tìm cách tăng cường tế bào T điều hòa bằng interleukin-2 hoặc nhân bản chúng trong phòng thí nghiệm để đưa trở lại cơ thể bệnh nhân. Các thử nghiệm cũng đang được tiến hành để ngăn ngừa thải ghép sau cấy ghép tạng hoặc tế bào gốc.
Tóm lại, công trình của Brunkow, Ramsdell và Sakaguchi không chỉ làm sáng tỏ cách hệ miễn dịch tự bảo vệ cơ thể mà còn mang lại hy vọng chữa trị cho hàng triệu người mắc ung thư, bệnh tự miễn và các vấn đề liên quan đến cấy ghép. Đây là minh chứng cho sức mạnh của nghiên cứu cơ bản, mang lại lợi ích to lớn cho nhân loại.
